Czujesz się kompletnie bezradna, bo prośby, tłumaczenia i groźby nie wpływają na zachowanie dziecka - to najwyższy czas zapoznać się z systemem żetonowym.
Tłumaczysz dziesiąty, setny albo i tysięczny raz. Prosisz: „zachowuj się przy stole tak, jak trzeba” albo mówisz: „Jeszcze raz usłyszę to słowo z twoich słów i będziesz miał poważne kłopoty”. I w tym wszystkim czujesz się kompletnie bezradna, bo prośby, tłumaczenia i groźby nie wpływają na zachowanie dziecka. Jeśli ten opis sytuacji brzmi ci znajomo, to najwyższy czas zapoznać się z systemem żetonowym.
System żetonowy to taka technika, która pozwala zmniejszyć lub zlikwidować niepożądane zachowania dziecka albo sprawić, by zaczęło ono postępować w oczekiwany sposób. Brzmi to trochę jak modelowanie dziecka według swoich upodobań, ale oczywiście nie chodzi o tworzenie małego robocika zachowującego się tak, jak sobie wymarzyliśmy. To skuteczny sposób na to, by dziecko np. przestało przeklinać, podjęło jakiś wysiłek, zaczęło w końcu dbać o porządek czy nauczyło się ubierać samodzielnie.
System żetonowy dotyczy prostych spraw z codzienności – kwestii, na których zależy niemal wszystkim rodzicom.
Typy systemu żetonowego
Najprostszy typ systemu żetonowego opiera się na prostej zasadzie: gdy dziecko zachowuje się tak, jak powinno, otrzymuje punkty. Za pewną sumę zdobytych punktów malcowi przysługuje nagroda. Mamy więc pozytywne wzmacnianie i motywację.
Drugi typ tego systemu nazywa się odwróconym. Dziecko swoim pozytywnym zachowaniem likwiduje minusy albo np. smutne buźki, które otrzymuje na początku planu. System ten nie ma jednak nic wspólnego z pozytywną motywacją i nie jest atrakcyjny dla dziecka.
Oprócz tego jest także turniej uśmiechniętych twarzy – propozycja idealna do wygaszania negatywnych zachowań. Na początku turnieju (czyli np. dwugodzinnego wyjścia na plac zabaw) dziecko otrzymuje np. pięć pustych, papierowych żetonów. Za każde negatywne zachowanie, które chcemy wygasić – np. przeklinanie, na żetonie rysujemy smutną minkę. Na tych żetonach, które pozostaną puste po określonym czasie, rysujemy uśmiechnięte twarze – i to właśnie one są punktami dla dziecka.
Zasady systemu żetonowego
Wprowadzenie systemu żetonowego we własnym domu nie jest szczególnie trudne. Aby jednak wszystko miało sens i było prawdziwie skuteczne, niezbędne jest przestrzeganie kilku ważnych zasad:
- Rozmowa z dzieckiem.
Przede wszystkim musisz „wdrożyć” dziecko w nowy układ. Mianowicie, wyjaśnij w kilku słowach, na czym polega system żetonowy („od dzisiaj będziesz dostawał punkty za sprzątanie swojego pokoju. Kiedy zbierzesz kilka punktów, dostaniesz nagrodę”).
Ważne jest to, aby postawić jasne i precyzyjne oczekiwania co do dziecka. Nie mów: „nie możesz być niegrzeczny”. Zamiast tego powinno pojawić się: „Nie chcę, żebyś przeklinał. Za dzień bez przeklinania dostaniesz punkty”.
- Ustalenie punktacji.
Punkty nie mogą być przyznawane przypadkowo, w zależności od nastroju rodzica czy innych, niezależnych czynników. Ustalcie zatem np.: „Za każdy dzień bez przeklinania otrzymasz dwa żetony” albo „Za każdym razem, kiedy po sobie posprzątasz, otrzymasz jeden żeton”.
- Doprecyzowanie ilości zachowań.
Zasada jest prosta – im większe dziecko, tym więcej kategorii zachowań można wyznaczyć, jednak nie więcej, niż trzy. I tak np. u trzylatka wprowadzamy zmieniamy tylko jedno zachowanie (np. sprzątanie po sobie), dziecku 6-letniemu możemy przyznawać punkty za porządek, szybkie ubieranie się i przestrzeganie zasad przy jedzeniu.
- Opracowanie systemu nagród.
Najważniejsza informacja, o której musimy pamiętać to ta, że nagrody nie mogą być wielkie, a dziecko nie może zdobywać ich łatwo. Nie zmieniamy także zasad, mówiąc np.: „Masz już 5 żetonów, to 6-ty masz gratis od mamy, niech będzie” – nie o to tutaj chodzi.
Ponadto, nagrody dzielimy na trzy kategorie: duże, średnie i małe. Np. duża nagroda to wyjście do kina – aby ją zdobyć, dziecko musi zdobywać żetony przez np. 2 tygodnie i nie „wydawać” ich na drobiazgi. Średnią nagrodą może być wyjście na lody, a małą – dodatkowa bajka podczas wieczornego czytania. Oczywiście to tylko przykłady, a system nagród opracowujemy o indywidualne upodobania dziecka. Jeśli malec kocha dinozaury, niech np. średnią nagrodą będzie mała figurka jednego z nich.
Dodatkowe wskazówki – o czym warto pamiętać?
Tablica z punktami powinna znajdować się w widocznym dla wszystkich miejscu i być czytelna.
- Żetony przyznajemy od razu po danym zachowaniu, nie sumujemy ich np. wieczorem.
- Do każdego zdobytego żetonu dokładamy kilka ciepłych słów: „Świetnie, brawo – jestem z ciebie dumna”
- Nigdy nie odbieramy już przyznanych punktów.
- Zawsze dotrzymujemy obietnicy związanej z nagrodą – nie obiecuj wyjścia do kina w środę, jeśli nie masz pewności, czy dasz radę je zorganizować!
- Na początku działania systemu dziecko może zechcieć „wymieniać” swoje punkty jak najszybciej, na drobne nagrody. Nie namawiajmy, by „oszczędzało” na coś większego – taka sugestia może pojawić się później.
- Raz na jakiś czas zmieniamy nagrody, co ma działanie motywujące.
- Nawet, jeśli system żetonowy przynosi świetne rezultaty w bardzo krótkim czasie, nie rezygnujemy szybciej, niż przed upływem trzech miesięcy.
Naprawdę warto stosować system żetonowy!
Nieliczni krytycy systemu żetonowego sugerują, że nagradzanie dziecka za to, że np. przestaje przeklinać jest absurdem, bo malec powinien być posłuszny i… już. Jednak ci, którzy już spróbowali wiedzą doskonale, że nagradzanie smyka za wysiłek związany ze zmianą niepożądanego zachowania przynosi naprawdę świetne rezultaty. I zdecydowanie warto wprowadzić takie zasady do swojego domu.