Czym jest bor i na czym polega jego działanie?

Bor to pierwiastek śladowy niezbędny dla organizmu, a jego związki odgrywają dużą rolę w większość etapów procesu nowotworzenia komórek w ustroju. Niedobór boru wiąże się ze wzrostem ryzyka zapadalności na osteoporozę, artretyzmem oraz chorobą zwyrodnieniową stawów. Jego niedostateczna podaż może prowadzić do zaburzenia gospodarki hormonalnej, utraty pamięci, czy zwiększenia prawdopodobieństwa zachorowania na nowotwory. 

Rola boru w organizmie

  • Bierze udział w powstawaniu zmian morfologicznych, co związane jest z hamowaniem procesu namnażania się komórek nowotworowych.
  • Reguluje gospodarkę hormonalną poprzez wzrost stężenia hormonów sterydowych w osoczu krwi. Obniża ryzyko wystąpienia nowotworu prostaty i płuc dzięki podwyższeniu stężenia estradiolu – hormonu płciowego.
  • Związki boru hamują transport komórek nowotworowych i ich przerzuty poprzez zapobieganie tworzeniu się nowych odgałęzień naczyń krwionośnych, które zaopatrują tkanki nowotworowe w tlen i substancje odżywcze.
  • Kwas borowy przyczynia się do zmniejszenia zdolności komórek do ruchu, co obniża poziom ich inwazyjności, a więc umiejętności przenikania i rozprzestrzeniania się w organizmie.
  • Bor wpływa na gospodarkę kostną i mineralną ustroju, poprzez współpracę z wapniem i witaminą D w regulacji metabolizmu oraz rozwoju tkanki kostnej.
  • Ma on właściwości dezynfekujące, antybakteryjne i przeciwwirusowe, dzięki czemu wzmacnia system odpornościowy organizmu.

Zapotrzebowanie na bor

Dotychczas nie ustanowiono norm dziennego spożycia (RDA) na bor, jednakże zakłada się, że przeciętne zapotrzebowanie dla dorosłego człowieka wynosi kilka miligramów dziennie. Odpowiednio zbilansowany jadłospis dostarcza około 2-6 mg boru na dobę. Ustalone zostały natomiast zalecenia dotyczące jego maksymalnego poziomu spożycia (UL) – a więc wartości, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych. U dorosłych kobiet i mężczyzn jego maksymalne dopuszczalne spożycie szacuje się na 20 mg/dzień. Biorąc pod uwagę śladowe ilości tego pierwiastka, jego nadmierna podaż jest zjawiskiem niezwykle rzadkim, a objawia się głownie osłabieniem organizmu, wypadaniem włosów, bólem brzucha i głowy. 

Źródła boru w żywności:

  • owoce (suszone śliwki i morele, awokado, winogrona, jabłka, czereśnie, daktyle) 
  • warzywa (brokuły, zielona fasola, ziemniaki, seler, marchew)
  • orzechy (laskowe, brazylijskie, włoskie, nerkowca)
  • rodzynki
  • migdały
  • miód
  • otręby pszenne

Największą zawartością boru charakteryzują się produkty nieprzetworzone. Biodostępność tego pierwiastka można zwiększyć poprzez odpowiednie przygotowanie posiłków. Ważne jest, aby podczas przyrządzania dań unikać łączenia żywności bogatej w bor razem z źródłami kwasu fitynowego, a więc z produktami zbożowymi (pieczywo, kasze). Należy również zadbać o odpowiednią obróbkę termiczną. Gotowanie tradycyjne przyczynia się wyparowywania boru z garnka oraz jego utraty przy odcedzaniu warzyw, dlatego zalecaną techniką kulinarną jest gotowanie na parze.

W jaki sposób można zwiększyć profilaktykę zdrowotną?

Kraje wysoko rozwinięte charakteryzują się wysoką zapadalnością na różnorodne schorzenia, co stanowi siłę sprawczą do zwiększenia nacisku na skuteczniejsze metody lecznicze, ale także profilaktykę żywieniową. Choroby nowotworowe zaraz po zaburzeniach układu krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce. Według statystyk,  na każde 100 000 osób przypada 222 zachorowań i 136 zgonów z powodu nowotworów złośliwych. Najczęściej diagnozowanymi nowotworami złośliwymi u kobiet są nowotwory piersi, płuc, jelita grubego, trzonu macicy oraz jajników. U mężczyzn natomiast odnotowuje się częste występowanie nowotworów złośliwych płuc, gruczołu krokowego, żołądka i jelita grubego.

Profilaktyka definiuje wszystkie działania mające na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania na dane schorzenie. Obejmuje ona zarówno eliminację możliwych do usunięcia elementów ryzyka, jak i ochronę przed działaniem szkodliwych czynników. Na przestrzeni wielu lat działania profilaktyczne realizowane są poprzez:

  • zmianę stylu życia, w tym złych nawyków żywieniowych, 
  • zwiększenie aktywności ruchowej, 
  • wspomaganie farmakologiczne. 

W profilaktyce nowotworów, należy przede wszystkim spożywać produkty o silnym działaniu chemoprewencyjnym. W codziennej diecie, oprócz boru powinny znaleźć się składniki, takie jak: błonnik pokarmowy, probiotyki i prebiotyki, kurkumina, kwas foliowy, β­karoten, witaminy A, D, E, genisteina, antocyjany, fitoestrogeny, związki fenolowe oraz biopierwiastki (wapń, selen). 

Bibliografia:
Forrest H, Nielsen FH: Is boron nutritionally relevant? Nutr Rev 2008; 66: 183-191
Hunt CD, Shuler TR, Mullen LM: Concentration of boron and other elements in human foods and personal-care products. J Am Diet Assoc 1991; 91: 558-568
Leszcz A, Zaporowska H: Bor i jego związki w chemoprewencji nowotworów, Medycyna Rodzinna 2/201: 57-62
Scorei R, Popa R: Boron-containing compounds as preventive and chemotherapeutic agents for cancer. Anticancer Agents Med Chem 2010; 10: 346-351
Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2009 roku. Centrum Onkologii – Instytut im. M. SkłodowskiejCurie, Warszawa 2011.