Historia Yerba Mate

Nazwa yerba mate w dosłownym znaczeniu oznacza „zioła z tykwy”, a  pochodzi ona z kombinacji dwóch języków hiszpańskiego i keczua. Herbata ta określana jest również herbatą paragwajską, misyjną lub jezuitów. Otrzymuje się ją z wysuszonych, wyprażonych i pokruszonych liści oraz łodyżek ostrokrzewu paragwajskiego. Jest to wiecznie zielone drzewo rosnące w Paragwaju, Urugwaju, południowej Brazylii oraz północnej Argentynie. Jako pierwsi, ostrokrzew paragwajski wykorzystywali Indianie Guarani, zaś uprawę herbaty zapoczątkowali w 1670r. jezuiccy misjonarze.

Właściwości zdrowotne

  • Działanie antyoksydacyjne – wzmocnienie profilaktyki przeciwnowotworowej,
  • Wpływ na gospodarkę lipidową organizmu - obniżenie poziomu „złego” cholesterolu LDL  i podwyższenie frakcji „dobrego” cholesterolu HDL,
  • Działanie moczopędne – pomocne w nadciśnieniu tętniczym,
  • Zapobieganie otyłości – zmniejszenie uczucia głodu oraz spowolnienie procesu opróżniania żołądka,
  • Wpływ na gospodarkę węglowodanową organizmu – właściwości przeciwcukrzycowe, ochrona przed powikłaniami cukrzycy,
  • Regulacja przemiany materii - wpływ na funkcje trawienne organizmu, pobudzenie wydzielania żółci,
  • Wzmocnienie układu odpornościowego– właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze.

Dodatkowo, yerba mate działa pobudzająco, a także niweluje zmęczenie.

Skład yerba mate:

  • polifenole (głównie kwas chlorogenowy, kwas kawowy i kwas chinowy, w tym flawonoidy - rutyna i kwercetyna)
  • witaminy (A, B1, B2, C, E)
  • składniki mineralne (magnez, mangan, potas, wapń, fosfor)
  • alkaloidy purynowe (kofeina, teobromina, teofilina)
  • saponiny (głównie matesaponiny 1 i 2)

Zawartość substancji aktywnych w yerba mate zależy od wielu czynników m.in. od miejsca uprawy, jej warunków, czasu ścinania liści oraz genetycznych różnic pomiędzy roślinami. Skład herbaty jest zmienny i uwarunkowany agrokulturą danego kraju.

Polifenole stanowią ok. 10% zawartości suchych liści. Posiadają silne właściwości antyoksydacyjne i antymutagenne. Witaminy i składniki mineralne zwiększają wartość odżywczą yerba mate poprzez korzystny wpływ na zdrowie m.in. działanie przeciwutleniające, wzmocnienie odporności, czy udział w regulacji szlaków metabolicznych. Zawartość kofeiny jest zróżnicowana, waha się w granicach 0,4-1,7%. Obliczono, że 500 ml yerba mate przygotowanej według tradycji brazylijskiej dostarcza około 260 mg kofeiny. Do jej właściwości zalicza się pobudzenie kory mózgowej, przyśpieszenie akcji serca i łagodzenie bólu. Teobromina oscyluje w wartościach 0,15-0,76%. Do jej zadań należy rozkurczanie mięśni gładkich naczyń krwionośnych, zwiększanie przepływu krwi przez nerki, działanie moczopędne. Teofilina występuje w ilościach śladowych, a jej maksymalna zawartość to około 0,05%. Saponiny stanowią około 1,2% herbaty. Są to substancje wpływające na smak herbaty. Wykazują działanie przeciwzapalne, przyczyniają się do śmierci komórek nowotworowych

Jak prawidłowo zaparzyć tradycyjną yerba mate?

Tradycyjny sposób parzenia yerba mate polega na wykorzystaniu specjalnych naczyń, które są zrobione z owoców tykwy, drewna lub porcelany. Po wsypaniu suszu yerby (około 2/3 naczynia), zawartość zalewa się wodą o temperaturze 70 -85˚C. Następnie, należy nakryć otwór naczynia dłonią, po czym odwrócić i kilkukrotnie nim potrząsnąć. Dzięki tej czynności, drobinki yerba mate opadną na dno, a większe części znajdą się na górze. Po potrząśnięciu naczynia, powinno się je powoli prostować. Gdy poziom nachylenia do powierzchni wyniesie 45 stopni, w pustą szczelinę (przestrzeń pomiędzy suszem, a ścianą naczynia) należy umieścić bombillę - specjalną słomkę, którą wypija się herbatę. Zaleca się, aby nie mieszać nią suszu, ponieważ części pyliste yerba mate wpłyną do rurki. Susz zalewa się wodą wielokrotnie, nawet do 7 razy. 

Na początku swojej przygody z yerba mate, sugeruje się zaparzanie mniejszej ilości suszu, około 2- 3 łyżeczki, aby przyzwyczaić się do charakterystycznego, gorzkiego smaku. Zaleca się również, aby kupić herbatę o łagodnym smaku (suave, mild). Przy większej ilości suszu napar może sprawiać wrażenie zbyt mocnego i odtrącającego. 

Druga strona medalu

Mimo wielu właściwości prozdrowotnych,  yerba mate może mieć szkodliwy wpływ na zdrowie. Kobiety ciężarne oraz karmiące piersią powinny ograniczyć jej spożycie ze względu na zawartość kofeiny. Zaleca się, aby podczas ciąży konsumpcja kofeiny nie przekraczała 200mg dziennie. Podczas laktacji wartości te są większe, jednak wspomniany alkaloid może powodować nadmierną pobudliwość niemowlaka oraz jego problemy z zaśnięciem. O umiarze powinny pamiętać również osoby zdrowe. Zwiększone dawki kofeiny niosą za sobą skutki uboczne, takie jak kołatanie serca, bezsenność, niepokój i zdenerwowanie. Niektóre badania sugerują negatywny wpływ herbaty na limfocyty krwi oraz zawartości w jej składzie czynników rakotwórczych, takich jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA). Zauważono również związek pomiędzy spożywaniem yerba mate, a występowaniem nowotworów górnych odcinków przewodu pokarmowego, jednak nie istnieją badania potwierdzające szkodliwość samego suszu.  

Nie ma jednoznacznych badań oraz norm, mówiących o tym jakie dawki yerba mate są szkodliwe dla organizmu, a jakie przynoszą pozytywne skutki. Biorąc pod uwagę udowodnione, prozdrowotne właściwości herbaty, jej konsumpcję powinny rozważyć zarówno osoby zdrowe, jak i zmagające się ze schorzeniami układu krwionośnego, gospodarki lipidowej i węglowodanowej oraz otyłością. Jest ona dobrym substytutem kawy. Warto pamiętać, aby mimo wszystko zachować zdrowy rozsądek, ponieważ esencją dobrego smaku i równowagi dla zdrowia jest umiar.

Bibliografia:
Bastos D.H.M., Oliveira D.M., Matsumoto R.L.T., Carvalho P.O., Ribeiro M.L. (2007) Yerba maté: pharmacological properties, research and biotechnology. Med. Aromat. Plant Sci. Biotechnol. 1:37-46.
Cassileth B. R., Yeung K. S., Gubili J. (2010) Herb-drug Interactions in Oncology, People's Medical Pub. House-USA, Shelton, CT. ISBN1607950413, 9781607950417
Dudonné S, Vitrac X, Coutière P, Woillez M, Mérillon JM. (2009) Comparative study of antioxidant properties and total phenolic content of 30 plant extracts of industrial interest using DPPH, ABTS, FRAP, SOD, and ORAC assays. J Agric Food Chem 57:1768-74.
Martins F, Noso TM, Porto VB, Curiel A, Gambero A, Bastos DH, Ribeiro ML, Carvalho Pde O. (2010) Maté tea inhibits in vitro pancreatic lipase activity and has hypolipidemic effect on high-fat diet-induced obese mice. Obesity (Silver Spring) 18: 42-7.
Mazzafera P. (1994) Caffeine, theobromine and theophylline distribution in Ilex paraguaryensis. Rev. Bras. Fisiol. Veg. 6:149-151
Schinella G, Fantinelli JC, Mosca SM. (2005) Cardioprotective effects of Ilex paraguariensis extract: evidence for a nitric oxide-dependent mechanism. Clin Nutr. 24(3):360-6. 
Van Wyk B.E., Wink M. (2008) Rośliny lecznicze świata, MedPharm, Wrocław.
www.yerbamateinfo.pl